Deze ontwikkeling werd mede mogelijk door de komst naar Londen van reformatorische predikanten uit de school van Calvijn. Uit Oost-Friesland kwam de Poolse edelman Jan Laski oftewel Johannes à Lasco. Geboren omstreeks 1499 en bestemd voor de geestelijke stand, maakte hij studiereizen door West-Europa en maakte daarbij kennis met humanistische en reformatorische persoonlijkheden. Hij raakte bevriend met Erasmus die veel voor hem heeft betekend. Werkzaam als theoloog en kerkhervormer voor de landsvorst in Oost-Friesland, werd hij door Cranmer in 1548 uitgenodigd om hem bij te staan in de reorganisatie van de Anglicaanse staatskerk. In Londen ontmoette a Lasco drie predikanten die inmiddels met de Nederlandstalige Zeeuwse, Hollandse, Vlaamse en Franstalige vluchtelingengemeenschap verbonden waren : Jan Utenhove, Maarten Micron en Wouter Delenus. De beide eersten waren afkomstig uit Gent en studeerden in Leuven, de laatste uit Amsterdam, waar hij ‘hebreeuwsmeester’ was.

 

De koning en zijn raadgevers waren de protestantse vluchtelingen goedgunstig gezind. Zo verleende hij hen op 24 juli 1550 verleende hen een Charter (Koninklijk Besluit) waarbij hij hen als formele kerkgemeenschap erkende. De koning stond hen daarin toe om in hun eigen taal en volgens hun eigen liturgie erediensten te houden. Hij benoemde Johannes a Lasco tot superintendent. Ook schonk hij hen een eigen kerkgebouw: het schip van de als gevolg van de Engelse reformatie leegstaande Augustijner kloosterkerk in het hart van de City van Londen: Austin Friars.ⁱⁱ Het is de plaats waar nog steeds de Nederlandse Kerk huist. De koning noemde die plaats in het Charter een “Templum Domini Jesu” een “Jezus-tempel”. Utenhove schreef hierover aan Calvijn: ‘…Het zuivere Woord mag er in verkondigd en de sacramenten bediend worden naar de instelling van Christus de Heer, zonder enige superstitie. Ook de kerkelijke tucht naar het Woord Gods is ons geoorloofd. Daarenboven – wat niet gevraagd is – wij hebben niets van doen met eén der bisschoppen, zelfs niet die van Londen, wat hen maar al te zeer tegen de borst stuit…’.

 

Drie jaar later, na het ontijdige overlijden van Edward VI en het aantreden koningin Mary Tudor werd de jong kerk wreed verstoord. Zij herstelde de katholieke eredienst en vervolgde protestanten. Dat leverde haar de bijnaam ‘Bloody Mary’ op. De voortrekkers on de protestantse vreemdelingen voelden zich niet veilig meer en een groep van ongeveer 175 gemeenteleden onder leiding van a Lasco en Utenhove vluchtten op twee schepen uit Engeland. Na maandenlange omzwervingen in stormachtig weer, waarin ze elkaar kwijtraakten en geweigerd werden in het Lutherse Denemarken, kwamen zij aan in Emden in Oost Friesland, de vorige verblijfplaats van a Lasco. Daar, bij de meer calvinistisch georiënteerde landsvorst waren zij welkom. De in Londen achter gebleven gemeenteleden moesten in het geheim bijeenkomen. Het tij keerde toen na het overlijden in 1558 van koningin Mary haar halfzuster Elisabeth als koningin aantrad. Zij maakte een eind aan het streven naar rekatholisering van de kerk. Een boze droom kwam ten einde, al moest de vluchtelingengemeente na haar terugkeer wel krachtig ijveren voor het behoud van hun rechten, omdat Elisabeth koerste op een herstel van Anglicaanse kerk als karakteristiek het behoud van de katholieke rituelen, al ontwikkelde zich de theologie in protestantse richting. Daarbij vreesde zij ook de mogelijke invloed van de Anabaptisen, de Wederdopers. Maar in 1560 konden de teruggekeerde vluchtelingen dan toch weer hun kerk Austin Friars betrekken.

 

Het is tot vandaag de geliefde en inspirerende verblijfplaats van de Nederlandse Kerk in Londen. Met overigens nog één fatale onderbreking: de verwoesting tijdens de ‘Battle of Britain’ van de middeleeuwse Kerk in de nacht van 15 op 16 oktober 1940. De gemeente vond onderdak in een belendende anglicaanse kerk die hen door de bisschop van Londen werd aangeboden. De kerkenraad maakte vervolgens voortvarend plannen voor de herbouw. Die startte op 23 juli 1950 met de eerste steenlegging door de tienjarige Prinses Irene, die zich blijkens foto’s met kennelijk plezier van haar taak kwijtte. Het werd opnieuw een indrukwekkende kerk, gebouwd met een mix van 17^e-eeuwse Nederlandse en Engelse architectuur. Glas in loodramen verbeelden de geschiedenis van de kerk, terwijl aan de zijde van kansel en avondmaalstafel bijbelse taferelen zijn te zien, maar ook niet zonder verwijzing naar de eigen geschiedenis. Zo is er het raam met de afbeelding van de vader van Jezus, Jozef de timmerman samen met Jezus in zijn werkplaats. Dat is dan weer een vewijzing naar de buren van de kerk, het gilde van de Carpenters, met wie de Nederlandse Kerk al sinds haar onstaan nauwe contacten onderhoudt.

 

In deze nieuwe-oude omgeving floreert nu een dynamische Nederlandse Kerk, nog steeds een plaats waar velen een langer of korter deel van hun leven een plaats van ontmoeting vinden. Steeds weer nieuwe gezichten op zoek naar bezinning, ontmoeting, religeuze en culturele expressie, maar ook voor de Citylunches, een pleisterplaats voor Nederlandstalige zakenlieden in de City, die door de Dutch Church samen met de ambassade plaatsvinden onder de koepel van het Dutch Centre, dat eveneens onderdak vindt in Austin Friars.

 

Voor de viering van het 475-jarig bestaan van de Nederlandse kerk in deze in veel opzichten dynamische omgeving schreef Bertjan van de Lagemaat, de huidige predikant van de Nederlandse Kerk een nieuw lied. Hij schrijft daarover in Kerknieuws:

‘Het beeld van een God die ruimte schept, was voor mij een belangrijke leidraad bij het schrijven van een nieuw lied bedoeld voor ons jubileum. Onze director of music David Titterington kwam met een prachtige Engelse hymn ‘There’s a Wideness in God’s Mercy’ⁱⁱⁱ. Aansluitend bij de eerste zin kwam al snel de eerste zin voor dit nieuwe kerklied bij mij bovendrijven: ‘God geeft ruimte te geloven’. Een zin met meerdere lagen. Een open zin die niet direct alles oplost en ruimte houdt voor interpretatie. Een zin die ruimte schept. Het nieuwe lied is bedoeld als intochtslied dat we samen zingen op het moment dat we met elkaar Gods Huis hebben betreden en de ruimte zoeken om God e ontmoeten. Wij zoeken ruimte om God te ontmoeten. Wij zoeken ruimte om God en elkaar te ontmoeten, maar wat ik mooi vind aan de eerste regel van het lied is dat het initiatief daarbij niet bij de mens maar bij God ligt. God schenkt ons de ruimte om ons geloof vorm te geven. Hij nodigt ons om Zijn huis binnen te gaan. Dat past volgens mij bij onze Nederlandse Kerk in Londen, een kerk van ruimdenkende mensen die spreekt over een ruimdenkende God, die iedereen in Zijn huis verwelkomt. Je mag er zijn , op deze plek is er plaats voor jou en mag je ruimte innemen. Ons huidige kerkgebouw waarin we inmiddels ruim zeventig jaar onze diensten beleven, straalt bovendien die ruimte en ruimtelijkheid uit.’

 

God geeft ruimte

te geloven

 

(Corvedale)

Intochtslied bij het 475-jarig bestaan van

de Nederlandse Kerk in Londen

Tekst: Bertjan van de Lagemaat

Oorsponkelijke tekst: M. Bevan

‘There’s a WIdeness in God’s Mercy’

 

 

God geeft ruimte te geloven,

schenkt ons adem om te zijn,

op een plaats waar je je thuis weet,

weg van chaos en van schijn.

Waar, temidden van de drukte,

je een plek van stilte vindt,

waar je niets hoeft uit te leggen,

waar een nieuwe dag begint.

 

God geeft ruimte en vertrouwen,

dat je zijn mag wie je bent,

je een ander mag ontmoeten

in dit huis, bij God gekend.

God geeft ruimte te geloven,

dat de wereld anders kan.

deze plek, een plaats vol hoop is,

waar gebroken wordt de ban.

 

God geeft ruimte te geloven,

schept een plaats voor groot en klein,

brengt ons samen rond zijn tafel,

deelt met ons het brood, de wijn.

Kom hier binnen, weet je welkom,

warm wat koud is aan het licht,

laat je voeden door Gods woorden,

Hij schenkt ons een vergezicht.

 

 

Voor bredere informatie over de Nederlandse Kerk en de viering van de Stichtingszondag in het weekend van 26 en 27 juli zie de website van de Dutch Church Austin Friars London. Daarop is ook de periodiek ‘Kerknieuws te vinden

 

Hans Uytenbogaardt

oud-consulent en oud-predikant Nederlandse Kerk Londen

 

i J. Lindeboom, Austin Friars, geschiedenis van de Nederlandse Hervormde Gemeente te London 1550-1950,’s Gravenhage 1949

ii Keetie E. Sluyterman, Kerk in de City, 450 jaar Nederlandse Kerk Austin Friars in Londen, Hilversum, 2000

iii The New English Hymnal 461