In de gebedsweek voor de eenheid van de Kerk verscheen de verklaring ‘Rome – Reformatie nu’[1], waarin theologen en kerkleiders die deel uitmaken van het Platform Rome Reformatie, bepleiten dat de breuk tussen Rome en Reformatie na ruim 500 jaar niet als vanzelfsprekend beschouwd mag worden. Hoewel aan die breuk verschillen ten grondslag lagen die “met wezenlijke elementen van de expressie en vormgeving van het geloof te maken hadden” en die deels nog bestaan “met name over kerk en ambt”, is het eigenlijke breekpunt uit de Reformatietijd in 1999 weggevallen, toen de Lutherse Wereldfederatie en de Rooms-Katholieke Kerk hun gemeenschappelijke verklaring over de rechtvaardigingsleer publiceerden. De leden van het Platform Rome Reformatie stellen daarom de vraag of wat protestanten en katholieken nu nog scheidt werkelijk kerk-scheidend is. Ze pleiten voor een verenigde kerk, een “kerk van ‘eenheid in verscheidenheid’ of ‘verzoende tegenstelling’” en stellen de vraag “of dit zou kunnen in de vorm van een ‘protestantse ritus’[2] in de ene kerk?”
Een belangrijke verklaring in een tijd waarin de kerk in onze streken kampt met krimp en met schandalen en waarin kerkelijke leiders het gevaar lopen vooral in beslag genomen te worden door het managen van de neergang. Wie Christus wil volgen, moet zich wel geroepen weten tot eenheid in liefde en waarheid. Jezus verzamelde heel verschillende mensen om zich heen, maakte hen tot zijn leerlingen en vormde zo het begin van de Kerk. En “Jezus zelf heeft in het uur van zijn lijden gebeden dat “allen één mogen zijn” (Joh.17,22). Deze eenheid die de Heer aan zijn Kerk heeft gegeven en waarin Hij allen wilde omvatten, is geen bijzaak, maar staat in het centrum van zijn werk”, zoals paus Johannes Paulus II in zijn encycliek Ut unum sint schreef.[3]
De vraag is vervolgens hoe het streven naar eenheid zich verhoudt tot liefde en waarheid. Liefde en waarheid zijn beide wezenlijk als we Christus willen volgen. Toch lijken ze met elkaar in conflict te kunnen komen. Daarom hebben we gebed en bekering en gesprek nodig, om te komen tot een dieper verstaan van Christus en beter van elkaar te begrijpen hoe de ander Christus probeert na te volgen. De leden van het Platform Rome Reformatie benadrukken dan ook dat het hen gaat om “een bekering van ons allen tot Christus”.
Paus Johannes Paulus II schreef in zijn reeds genoemde encycliek: “Het gebed moet altijd onrustig zijn van het verlangen naar eenheid.”[4] Dat is een zin die te denken geeft. Welke rol speelt het verlangen naar eenheid bij ons? Welke rol heeft dit verlangen in ons gebed?
Met het oog op de verkondiging van het evangelie en het heil voor de wereld is de eenheid van de christenen een heilige plicht. Paus Paulus VI schreef heel indringend over het gebrek aan eenheid: “De verdeeldheid van de christenen is een ernstig feit dat zover gaat, dat het het werk van Christus zelf verzwakt.”[5]
Hoe kunnen wij geloofwaardig van Christus getuigen als we verdeeld zijn? Onze wereld heeft het zo nodig dat wij als Kerk laten zien wat de liefde van Christus inhoudt. Het christelijke model van gemeenschap, waarin eenheid samen kan gaan met verschillen van cultuur, land en natie, omdat Christus in ons allen woont, is heel relevant in de wereld van vandaag die getekend wordt door groeiende tegenstellingen. Een mooi en krachtig voorbeeld van eenheid was de gezamenlijke oproep van paus Franciscus, de oecumenisch patriarch Bartolomeos en de anglicaanse aartsbisschop van Canterbury Justin Welby in 2021 om de schepping te beschermen. En we zien hen vaker zij aan zij optrekken in hun solidaire dienst aan de mensheid.
Eenwording behoeft niet onder dwang te gebeuren; het behoeft geen verlies aan identiteit in te houden, maar het kan juist een eenwording in vrede en waarheid zijn. Eenwording in trouw aan Christus kan een model zijn voor vrede in de wereld. Zouden wij dan niet ons inspannen voor en bidden om meer kerkelijke eenheid en het overwinnen van de breuken uit het verleden? Zou de Heer ons niet vragen om met de vreugde van het geloof en in vertrouwen op de heilige Geest een volgende stap te zetten?
Wim van den Dool
[1] Zie: www.platform-romereformatie.nl/verklaring en www.theologie.nl/verklaring-platform-rome-reformatie/
[2] Paus Benedictus XVI gaf in zijn Apostolische Constitutie Anglicanorum Coetibus aan anglicanen die rooms-katholiek wilden worden, de mogelijkheid om dat met behoud van eigen traditie te doen. Dit heeft de samenstellers van de verklaring mogelijk geïnspireerd.
[3] Paus Johannes Paulus II, Encycliek Ut unum sint, c.1, art. 2,9
[4] Paus Johannes Paulus II, Encycliek Ut unum sint, c.4, art. 102
[5] Paus Paulus VI, Apostolische Exhortatie Evangelii Nuntiandi, 8 december 1975, geciteerd door paus Johannes Paulus II in zijn Encycliek Ut unum sint 3,7)
Afbeelding;: altaar in de kapel San Giovanni Battista in Mogno ( eigen foto)