29 juni: Hoogfeest van Petrus en Paulus

‘Vandaag vieren we het feest van de heilige Apostelen Petrus en Paulus door God te loven om hun prediking en hun getuigenis. Op het geloof van deze twee Apostelen is de Kerk van Rome gebouwd die hen altijd als patroon vereert. Hoe dan ook, het is de hele universele Kerk, die met bewondering naar hen kijkt en hen beschouwt als twee zuilen en twee grote lichten die schitteren, niet alleen aan de hemel van Rome, maar ook in het hart van de gelovigen van Oost en West’. Zo begint paus Franciscus op 29 juni 2016  zijn preek op het Hoogfeest van de heilige Apostelen en Petrus en Paulus.  

Daarmee is in een paar woorden gezegd waar het op dit feest om gaat. Waarbij ik zou willen benadrukken dat het niet alleen de kerk van Rome is, die deze apostelen herdenkt, maar inderdaad - zoals de paus zei - ‘de universele kerk’, in haar diverse gestalten. Ook de Orthodoxen vieren het feest evenals de Anglicanen, de Oud-Katholieken en de Lutheranen. Helaas ontbreekt in dit rijtje mijn kerk, de Protestantse Kerk in Nederland. Dat is jammer, want als er één feest is met oecumenische betekenis, dan is het wel het feest van Petrus en Paulus! Hun namen staan voor twee apostelen die heel verschillende wegen zijn gegaan, maar één Heer dienden.

Er zijn tijden geweest waarin Petrus en Paulus tegen elkaar werden uitgespeeld. De grote theoloog dr Oepke Noordmans (1871-1956) ging daarin zo ver, dat hij zijn hele theologie zo ongeveer op het verschil tussen beide apostelen gebouwd heeft. In zijn diepzinnige Hervormde overpeinzingen in 1952 als antwoord op een artikel van dr Henk van der Linde (die later naar de Romana zou overgaan) vat hij zijn gedachten samen onder de kop: "Petrus gaat en Paulus komt". Op basis van het bijbelboek Handelingen ziet hij in hen twee typen van theologie en kerkzijn. En hij zet de verschillen tussen die twee zo scherp aan, dat het contrasten worden, waarin we het verschil tussen Rome en de Reformatie weerspiegeld zien.

Petrus staat voor wat Noordmans noemt ‘antiquarische apostoliciteit’: hij is door Jezus geroepen en speelt een belangrijke rol in de synoptische evangeliën, vooral in Lucas en in de eerste helft van het boek Handelingen. Hij werd de leider van de gemeente te Jeruzalem. Hij heeft moeite met de vernieuwende, grenzen doorbrekende kracht van Jezus’ boodschap en consolideert liever de bestaande toestand. Zijn naam is gekoppeld aan de traditie.

Paulus daarentegen is door de Geest geroepen (Hand. 9). Hij vertegenwoordigt de ‘mystische apostoliciteit’. Hij trekt weg uit Jeruzalem, de stad van Petrus, en reist, gedreven door de Geest, de hele wereld door tot in Rome, het centrum van de toenmalige bewoonde wereld (oecumene). Het gaat Paulus niet om het bewaren van de traditie, maar om ‘de grote katholiciteit’: de wereldwijde beweging van de Geest naar Gods toekomst. Het staat allemaal te lezen in de tweede helft van het boek Handelingen en in zijn Brieven.  

De slotsom is duidelijk: voor Noordmans behoort Petrus (= Rome) tot het verleden en is de toekomst aan Paulus (= de Reformatie). Het klinkt allemaal nogal geforceerd en zowel exegetisch als historisch lijkt het nergens op – waarmee ik niets wil afdoen aan het fascinerende karakter van deze visie, die nog steeds veel protestanten aantrekt. Maar zo kun je de apostelen Petrus en Paulus niet tegen elkaar uitspelen.

Zeker, Petrus en Paulus waren twee heel verschillende apostelen. Maar beiden dienden ze de ene Heer. Ondanks hun verschillen en soms stevige ruzies stonden ze het ten diepste voor dezelfde zaak. En zo verschillend waren ze nu ook weer niet. Net als Paulus is ook Petrus de wereld doorgegaan: hij heeft het evangelie verkondigd in Klein-Azië, Griekenland en Rome. En wat Paulus, de wereldreiziger, betreft, ook voor hem bleef Jeruzalem de moederstad van alle gelovigen waarheen hij steeds weer terugkeerde. Beiden waren ze ‘katholiek’ in de oorspronkelijke betekenis van het woord: hun namen staan voor een wereldwijd christendom, zonder nationale of etnische begrenzingen. Hoe verschillend ze ook dachten, ze worden op dezelfde dag – hun sterfdag – herdacht. Hun dood bracht hen bijeen en wil ook nu de kerken bijeenbrengen. 

Drieënige God,
in hun leven en hun dood
 hebben de apostelen Petrus en Paulus U verheerlijkt

en ons verrijkt met hun onderricht en hun voorbeeld.
Geef dat uw kerk, geïnspireerd en één gemaakt door uw Geest,
voor altijd op het ene fundament gegrond mag blijven:
Jezus Christus, onze Heer,
die met U in de eenheid van de heilige Geest

leeft en regeert in de eeuwen der eeuwen.
Amen.
       (gebed voor het hoogfeest van Petrus en Paulus, naar Common Worship)

Hans Kronenburg